Agresja w schizofrenii

Spis treści:

1. Wstęp
2. Określenie
3. Częstość występowania
4. Rola chorego
5. Rola ofiary
6. Postępowanie

Wstęp 

Agresja może pojawić się u człowieka jako następstwo zaistnienia różnych czynników. Do jej powstania dochodzi także u pacjentów chorych psychicznie, włączając w to osoby cierpiące na schizofrenię i zaburzenia z jej kręgu.

W społeczeństwie często można spotkać się z twierdzeniem, że agresja u chorych psychicznie występuje zdecydowanie częściej - są oni niejako „predysponowani” do niej. Taki „obraz” chorego psychicznie człowieka rodzi wśród ludzi zdrowych lęk wobec niego oraz potrzebę, w ich przekonaniu, jego izolacji.

Określenie 

Żeby mówić o agresji w schizofrenii trzeba najpierw wyjaśnić samo pojęcie. Otóż określenie „agresja” pochodzi z języka łacińskiego i oznacza „napaść”. Jest to działanie, ukierunkowane na zewnątrz lub w stosunku do własnej osoby, mające na celu wyrządzenie szkody fizycznej lub psychicznej. Istnieje wiele podziałów opisywanego zjawiska.

Najczęściej używane, uwzględniające jej kierunek, przedstawiono poniżej:

• Autoagresja - skierowana wobec siebie.
• Agresja wobec innej osoby.
• Agresja wobec przedmiotów.

Częstość występowania 

Jeżeli chodzi o częstość występowania zjawiska agresji, to należy stwierdzić, iż sumarycznie czynów agresywnych dopuszczają się częściej ludzie zdrowi. Natomiast przeliczając bezwzględną liczbę osób agresywnych na liczebność danej populacji (populacja osób zdrowych oraz cierpiących na schizofrenię), dochodzimy do wniosku, iż w tym drugim przypadku otrzymana wartość jest większa.

Przez długi czas uważano, że agresja u osób chorych psychicznie występuje zdecydowanie częściej niż u osób zdrowych. Ostatnio przeprowadzone badania potwierdzają tą tezę, lecz jednocześnie donoszą, że różnica ta nie jest tak duża jak do tej pory sądzono. Poza tym otrzymane dane wskazują, iż na podjęcie czynu agresywnego ma wpływ przyjmowanie przez chore osoby substancji psychoaktywnych (SPA) – wtedy wskaźnik przestępczości rośnie znacznie. Jednocześnie alkohol, jedna z częściej nadużywanych SPA, pod względem ułatwiania podejmowania czynów zabronionych, odgrywa mniejszą rolę u chorych psychicznie niż w populacji ludzi zdrowych.

Badania wykazały, iż 20-40 % agresywnych zachowań występuje w okresie ostrej psychozy. Stwierdzono także odwrotną korelację między ich częstością a stężeniem neuroleptyku we krwi.

Rola chorego 

Warto zastanowić się nad przyczynami zachowań agresywnych u chorujących na schizofrenię. O jednej wspomniano wcześniej - jest to współistnienie uzależnienia lub nadużywanie substancji psychoaktywnych (SPA). Inna grupa czynników sprzyjających wynika z cech osobowości, jakie posiada dana osoba. Psychoza może ponadto zaburzyć kontrolę impulsów, nad którymi w okresie remisji pacjent potrafił zapanować. Najważniejszą rolę odgrywają jednak objawy wytwórcze w postaci omamów i urojeń. Ich rodzaj i treść nakazują pacjentowi samookaleczenie lub zaatakowanie innej osoby. Trzeba pamiętać, że niejednokrotnie chora osoba jest w lęku. Działania, jakie w tym przypadku wykonuje, wynikają nie z chęci zrobienia krzywdy innemu człowiekowi, ale z poczucia zagrożenia. Agresji sprzyjają ponadto czynniki środowiskowe, np. patologiczna atmosfera w domu rodzinnym.

Rola ofiary 

Niezmiernie ważną rzeczą jest fakt, że na podjęcie czynu zabronionego ma wpływ nie tylko chory (a dokładnie rzecz ujmując: jego stan psychiczny), ale także, a w niektórych przypadkach głównie, zachowanie ofiary, jak również środowisko zewnętrzne.

Rolę ofiary w wywołaniu agresji można przyporządkować do jednej z 5 grup:

• niewinny,
• ofiara ignorancji,
• wina leży po obu stronach, tzn. po stronie ofiary i sprawcy,
• większa wina po stronie ofiary,
• całkowita wina po stronie ofiary.

Nasuwa się pytanie: w jaki sposób ofiara może przyczynić się lub wywołać agresywne zachowanie u chorego. Wpływ na to ma niekiedy już samo zachowanie ofiary wynikające z jego osobowości, które w okresie remisji pacjenta było tolerowane, a w psychozie odbierane jest jako prowokacyjne. Dużą rolę odgrywa nieostrożność osób przebywających w bezpośrednim towarzystwie chorego. W końcu znaczenie mają także wzajemne stosunki łączące potencjalną ofiarę i pacjenta. Otóż okazuje się, że najczęściej ofiarą przestępstw padają osoby bliskie chorej osobie, na co dzień przebywające w jego otoczeniu.

Trzeba na koniec zwrócić uwagę na dwie sprawy:

• wielu groźnych sytuacji udałoby się uniknąć, gdyby w porę zareagowało najbliższe otoczenie chorego,
• zachowanie osób po akcie agresji także w przeważającej większości przypadków jest nieodpowiednie: dominuje czynna konfrontacja lub przeciwnie – całkowita bierność w zachowaniu.

Postępowanie 

Postępowanie z pacjentem agresywnym wymaga szczególnej ostrożności i wyczucia. Standardem jest dokładne zbadanie takiej osoby w celu określenia innych (poza schizofrenią) przyczyn agresji. Należy ponadto zebrać wywiad, najlepiej od osoby, która opiekuje się pacjentem – niekontrolowane zachowania w przeszłości zwiększają prawdopodobieństwo ich ponownego wystąpienia. Jeśli okoliczności tego wymagają, należy okresowo pacjenta zabezpieczyć, jednocześnie aplikując leki. Z reguły stosowane są benzodiazepiny (np. lorazepam), a także leki przeciwpsychotyczne (np. haloperidol), choć zaznaczyć trzeba, że pod kątem stosowania w pobudzeniu badanych jest większość leków z tych grup.

Po ustąpieniu okresu zwiększonego napięcia należy przeprowadzić edukację chorego. Rodzinę winno się poinformować o metodach postępowania z pacjentem, a jeśli zachodzi taka potrzeba - udzielić wyjaśnień.